Onze collega Hans Walhout over: hulp bij seksueel ongewenst gedrag

Hans Walhout, psychosociaal therapeut en GZ-agoog is als hulpverlener/trainer betrokken bij de Mannengroep seksualiteit, identiteit en relaties (SIR) van Stichting De Vluchtheuvel.
Vaak rijst de vraag wat mensen drijft om betrokken te raken bij seksueel ongewenst gedrag, zoals het steeds opnieuw pornografische beelden op zoeken, zich bezighouden met webcamseks, de ander proberen te verleiden of ongeremde zelfbevrediging, enz.

Dit roept vooral verwarring op als de betrokkene een partner heeft. Dit is de haper waarom het zo moeilijk te begrijpen is dat de betrokkene zich hiermee bezighoudt. De partner voelt zich afgewezen, gedumpt, aan de kant gezet en vraagt zich af of de liefde wel oprecht is (geweest)? Laat ik proberen de verschillen tussen seksueel ongewenst gedrag en seksualiteit toe te lichten.
 
Seksualiteit en seksueel ongewenst gedrag worden vaak op één hoop gegooid, terwijl dit in werkelijkheid fundamenteel verschilt. Seksueel ongewenst gedrag is voornamelijk gericht op eigenliefde en eigen behoeften, terwijl seksualiteit zoals het bedoeld is, voortkomt uit liefde voor elkaar en gericht is op samenspel, intimiteit, respect en wederkerigheid.

Waar seksueel ongewenst gedrag vooral wordt ingezet om innerlijke pijn te onderdrukken of te ontlopen, is seksualiteit juist een weg om in liefde te groeien. Misschien moet ik nog wel een laag dieper gaan. Seksualiteit is een gave van God. Seksueel ongewenst gedrag wordt bewerkt door de duivel, die naadloos aansluiting vindt bij ons boze hart. Hoe dicht die twee bij elkaar kunnen liggen, laat de Bijbel ons zien in het verhaal van David. Hij pleegde overspel met Bathseba en liet haar man Uria doden. Toch was David een ’man naar Gods hart’ (Handelingen 13:22). Als David in onze tijd zou leven, hadden we hem al snel afgeschreven. God doet dit niet. Hij stuurt de profeet Nathan als middel om David tot inkeer te brengen!
 
Laat ik meteen duidelijk zijn: er is geen enkele reden om het seksueel ongewenste gedrag goed te praten of de schade die dit aanricht binnen relaties, gezinnen en families te bagatelliseren. Het is daarom essentieel dat de betrokkene onderzoekt wat de onderliggende oorzaken van dit gedrag zijn. De praktijk laat zien dat (ernstige) seksuele problemen niet vanzelf verdwijnen. Tegelijkertijd leert de praktijk ook dat er ruimte komt voor herstel en groei wanneer iemand inzicht krijgt in de onderliggende oorzaken. Herstel komt niet tot stand wanneer we veroordelend overkomen en de ander het gevoel geven boven hem te staan.

Bij de eerste contacten met de betrokkene zie ik vaak diepe schaamte, een gevoel van eenzaamheid en grote innerlijke strijd. Daarnaast bemerk ik meestal een groot gebrek aan zelfvertrouwen en weinig hoop dat het nog goed komt.

In de hulpverlening maken we gebruik van de cirkel van ongewenst gedrag om de betrokkene inzicht te geven over het seksueel ongewenst gedrag. Een eerste belangrijke stap is stilstaan bij de functie van het gedrag. In veel gevallen blijkt het een manier te zijn om pijn te onderdrukken. Pijn die voorkomt uit negatieve ervaringen of traumatische gebeurtenissen, onvervulde behoeften en verlangens, gemis, verlieservaringen of moeite om op een gezonde manier met emoties om te gaan.
 
‘De belangrijkste stap die je kunt nemen is om alles naar het licht te brengen. Dat vergt veel moed, maar is alles waard! De bevrijding van een donkere kant begint bij openheid’

Het raakt mij nog altijd als in de gesprekken gaandeweg duidelijk wordt welke ‘pijn’ wordt onderdrukt. Vaak gaat het om een gebrek aan aandacht, liefde, waardering en erkenning wat soms al in de opvoeding en vorming is ontstaan. In het dagelijkse leven willen we ‘pijn’ het liefst vermijden, zeker als het gaat om een onzichtbare verwonding van het hart. We zijn geneigd dit op te vullen met iets dat fijn of plezierig aanvoelt.

Het mooiste moment vind ik telkens weer als er echte openheid en eerlijkheid ontstaat. Dat gebeurt alleen wanneer iemand zich veilig en vertrouwd voelt. Juist daarom heb ik er moeite mee dat we zo ingewikkeld denken over de benadering van mensen met seksueel ongewenst gedrag. Maken we het niet moeilijker dan nodig? Betrokkenen willen net zoals ieder ander gehoord en erkend worden. Er zijn, naar mijn mening, maar weinig mensen waarbij de seksuele ontwikkeling vlekkeloos verloopt. Ik ervaar steeds weer dat betrokkenen wederkerige openheid waarderen en dat dit ruimte schept. De kwetsbaarheid van de ander kan helpend zijn om zelf ook kwetsbaar te durven zijn! Is het niet verdrietig dat we soms makkelijker in ‘platte taal’ woorden kunnen geven aan seksuele beleving en soms met een ‘mond vol tanden’ staan als het gaat over seksualiteit?