Van kapitein naar coach - Erik-Jan Verbruggen (Terdege)

Harmen (4) is een leuke peuter die heerlijk kan spelen. Tijdens het avondeten is hij soms echter zo moe dat hij om niets in woede kan ontbranden. Daarbij smijt hij soms zijn vork en lepel over de tafel. Zijn oudere broer Mark (19) wil in het weekend uitgaan en trekt zich daarbij weinig aan van wat zijn ouders daarvan vinden. In elk gezin zijn regels nodig. Maar hoe houd je als ouders de relatie met je kinderen goed als zij zich verzetten tegen die regels?

Als we op een willekeurige avond Harmens gezin zouden bezoeken, zouden we het kleine kereltje voor een korte time-out kunnen aantreffen op de mat bij de voordeur. Niets ongewoons, zo gaat het in elk gezin. Maar als we zijn 15 jaar oudere broer daar zijn straf zien uitzitten, kijken we wel vreemd op. Voor zo'n knul van bijna 20 is dit niet meer gepast.

Ouders staan in de opvoeding voor de uitdaging om het gedrag van hun kind op een goede manier te sturen, maar ook contact te houden met hun kind. Regels zijn nodig en daar past soms straf bij. Maar de relatie met het kind moet ook behouden worden. Hoe dat in de praktijk gaat, is afhankelijk van de leeftijd en ontwikkelingsfase van het kind. Een kind van 4 zet je als straf op de mat of op zijn kamer, om het na terugkomst op schoot te trekken en weer contact te maken. Bij een oudere tiener ziet dit er heel anders uit.

Veel ouders krijgen te maken met kinderen die zich in hun tienerjaren verzetten tegen de regels die ouders hen stellen. Je dochter luistert muziek of kijkt naar films waar je absoluut niet blij mee bent. Je zoon gaat in het weekend 'stappen' en lust daarbij wel een paar biertjes of meer. Je kind gaat om met vrienden die je als ouders nooit uitgezocht zou hebben, enzovoorts.
Hoe daarmee om te gaan is voor veel ouders een dilemma. Sommige ouders kiezen ervoor om vooral de relatie vast te houden. Ze hebben wel regels, maar handhaven ze niet. Hun kind krijgt veel ruimte om te doen wat hij wil, zolang de relatie maar goed blijft. De kans is groot dat ouders in die situatie over zich heen laten lopen.
Andere ouders houden strikt vast aan de regels. Een compromis is voor hen onbespreekbaar. Ze gaan voluit de confrontatie aan met hun kind. De hooglopende ruzies die hier het gevolg van zijn, maken dat de relatie met het kind verloren gaat. Ouders en kinderen voelen zich beiden de verliezers.

Vijf gedachten voor ouders die zich herkennen in dit dilemma.

1. Vraag tien ouderparen wat volgens hen het doel van opvoeding is en je zult tien verschillende antwoorden krijgen. Toch is de kans groot dat allen iets zullen zeggen als 'begeleiden naar zelfstandigheid'. Een kleine baby is in alles afhankelijk van de ouders, maar vijfentwintig jaar later hopen we dat de baby op eigen benen kan staan en een volwassen persoon is geworden. Realiseer je dat je kind geen kopie van zijn ouders hoeft te worden. Het kan zijn dat je kind veel van de waarden en normen van zijn ouders overneemt, maar daar wel op zijn eigen manier vorm aan geeft.

2. In de tienerjaren verschuift de rol die je als ouders hebt van kapitein naar coach. Als vader of moeder van kleine kinderen ben je als ouder degene die veel voor hen bepaalt. Je bent als het ware de kapitein die belangrijke keuzes maakt voor je kind. In de tienerjaren verschuift je rol. Je kind ontwikkelt meer zelfstandigheid. Bovendien gaat een belangrijk deel van het leven van je kind zich afspelen buiten je waarneming. Als ouder ben je wel de coach die de richting wijst, die ook corrigerend optreedt.

3. Blijf als ouders leiding geven aan opgroeiende kinderen. Als tieners zelfstandiger worden, gaat het ouderlijk gezag er anders uitzien, maar het houdt niet op. Ouders blijven eindverantwoordelijk in huis. Zij bepalen de waarden en normen die binnenshuis gelden. Een 'eigen koninkrijk' van de kinderen binnen het gezin is niet gezond. Wel kan het nodig zijn dat ouders, omwille van de vrede in huis, een compromis sluiten.

4. Blijf investeren in de relatie met je kind. Ouders zijn verantwoordelijk voor de regels in huis, maar ook voor de relatie met hun kind. Als kinderen andere keuzes maken dan ouders zouden willen, is het gevaar groot dat ouders en kinderen van elkaar vervreemden. Dat er veel conflicten zijn en weinig meer écht gepraat wordt. Blijf als ouders in gesprek. Deel je zorgen, bid voor je kind. Vraag belangstellend naar de dingen die je kind bezighouden.

5. Kijk als ouders ook naar jezelf. Soms kunnen ouders lering trekken uit het gedrag van hun kinderen, omdat ze hen een spiegel voorhouden. Hadden we onze tieners anders moeten benaderen? Hebben we voldoende tijd aan ons gezin besteed? Niemand is volmaakt. Laat ouders dat eerlijk erkennen naar hun kinderen. Ouders gaan er soms te snel van uit dat met hun kinderen niet te praten valt. En in hun drift zeggen ouders wel eens dingen waar ze later spijt van hebben. Erken als ouders eerlijk en concreet deze onvolkomenheden. Dat vergroot de kans dat er een vruchtbaar gesprek ontstaat met de kinderen.

Belemmeringen in de vertrouwensrelatie
Als jongeren het gevoel hebben dat er geen tijd is voor een gesprek over de vragen die hen bezighouden, zullen zij de conclusie hebben dat hun ouders zich niet echt in hun leefwereld willen verdiepen.
Als ouders gaan schelden, kleineren of belachelijk maken roept dat vaak een negatieve reactie op.
Als jongeren zich aangevallen voelen, gaan ze in de verdediging.
Als ouders vaak dreigen met straf zal een jongere het moeilijk vinden zich kwetsbaar op te stellen.
Sommige jongeren verzwijgen hun problemen omdat ze hun ouders willen ontzien.

Dit artikel werd geschreven door Erik-Jan Verbruggen, maatschappelijk werker, en verscheen eerder in Terdege.